Cách mạng mùa thu tháng Tám năm 1945 lịch sử mở ra kỷ nguyên tự do, độc lập cho dân tộc. Trong khí thế hào hùng của cả nước, cuộc khởi nghĩa của quân và dân Khánh Hòa ngày 19 tháng 8 năm 1945 thành công đã giành chính quyền về tay nhân dân. Cũng từ ngày này đánh dấu sự ra đời của Ty Trinh sát và Ty Cảnh sát tổ chức tiền thân của lực lượng Công an nhân dân Khánh Hòa.
Giành chính quyền chưa được bao lâu, đầu tháng 10/1945, hơn một nghìn quân Pháp từ chiến hạm Risơliơ đổ bộ lên bãi biển Nha Trang cùng với quân Pháp trong thị xã chúng đánh chiếm một loạt vị trí ven biển, nhà ga, nhà đèn. Sân bay Nha Trang được Pháp tăng cường một số máy bay. Trên mặt biển có các loại tàu chiến nhỏ, ca nô tuần tiễu từ Cầu Đá tới cửa sông Cái. Việc thực dân Pháp xâm chiếm Nha Trang là uy hiếp trực tiếp con đường chi viện của các lực lượng miền Bắc, miền Trung vào Nam bộ. Phải vây chặt giặc Pháp lại trong Nha Trang để giữ được con đường chi viện cho Nam bộ là một yêu cầu bức thiết mà cách mạng đặt ra.
Ngày 23 tháng 10 năm 1945 đã mãi đi vào lịch sử của phong trào cách mạng ở Khánh Hoà khi cuộc tấn công của lực lượng vũ trang với sự dẫn đường của các chiến sĩ ty trinh sát đã đồng loạt nổ súng vào các vị trí đóng quân của Pháp mở đầu cho 101 ngày đêm chiến đấu kiên cường của mặt trận Nha Trang nhằm giữ vững con đường chi viện của Trung ương cho cách mạng miền Nam. Trong những ngày ấy các chiến sĩ ty trinh sát liên tiếp tổ chức tấn công các mục tiêu và vị trí trọng yếu của quân Pháp ở Cầu Đá, nhà ga, nhà đèn, Xóm Bóng, Cầu Dứa, Phú Vinh. Đặc biệt một tổ trinh sát và tự vệ mật đột nhập sân bay đốt cháy 2 máy bay địch. Đây là những chiếc máy bay địch bị phá hủy đầu tiên tại Nha Trang và cũng là chiến công đốt cháy máy bay đầu tiên từ sau ngày Nam bộ kháng chiến. Cuộc chiến đấu dũng cảm kiên cường của các chiến sĩ mặt trận Nha Trang được Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen ngợi.
Ngay trong những năm đầu tiên được thành lập, dù lực lượng còn mỏng, tổ chức chưa được ổn định, song vượt lên tất cả những thử thách, khó khăn, nhiều chiến công mà ty Công an Khánh Hòa lập được đã trở thành bài học cho lực lượng công an nhân dân cả nước. Theo Sắc lệnh số 23 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 21/2/1946, Ty Trinh sát và Ty Cảnh sát Khánh Hoà được hợp nhất trở thành Ty Công an Khánh Hoà. Đồng chí Phan Văn Nhượng được cử làm Trưởng ty. Cũng thời điểm này, Ty Công an Khánh Hoà thành lập đội “Công an xung phong” do đồng chí Bửu Đoá làm đội trưởng. Bên cạnh các hoạt động chiến đấu, Công an Khánh Hòa thời kỳ này đã biết chú trọng đẩy mạnh các hoạt động nghiệp vụ chiều sâu, xây dựng mạng lưới cơ sở rộng khắp dựa vào dân, được nhân dân đùm bọc che chở, vận chuyển lương thực cho căn cứ.
Giai đoạn từ năm 1948 đến năm 1950 Công an Khánh Hoà đã chịu nhiều tổn thất về lực lượng khi lần lượt các đồng chí trưởng ty Phan Văn Nhượng, Trương Minh Viễn, Bửu Đóa và hàng chục cán bộ cốt cán khác hy sinh. Biến đau thương bằng hành động thực tế, lực lượng Công an Khánh Hoà ngay sau khi ổn định lại tổ chức tiếp tục vững bước, sẵn sàng đối mặt với mọi gian nguy vì sự nghiệp cách mạng, liên tiếp tổ chức nhiều trận đánh lớn vào các cơ quan đầu não của địch.
Từ đội tự vệ nội thành ban đầu với vài đồng chí, bằng phương châm tự lực cánh sinh là chính, vừa chiến đấu, vừa củng cố xây dựng lực lượng, sau 9 năm kháng chiến Công an Khánh Hoà từng bước trưởng thành vượt qua mọi khó khăn, thiếu thốn về con người, về phương tiện hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong mọi hoàn cảnh.
Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954 buộc thực dân Pháp phải ngồi vào bàn đàm phán. Hiệp định Giơ–ne-vơ được ký kết, đất nước ta tạm thời bị chia cắt làm hai miền. Miền Bắc hoàn toàn được giải phóng. Ở miền Nam, Mỹ đã hất cẳng Pháp, lập lên chính phủ bù nhìn Ngô Đình Diệm và thi hành chính sách thực dân kiểu mới đàn áp tàn bạo phong trào cách mạng. Cùng với quân và dân toàn tỉnh, lực lượng Công an Khánh Hoà bước vào cuộc cách mạng dân chủ nhân dân, đánh đuổi đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai.
Những năm từ 1955 đến 1960 là giai đoạn khó khăn ác liệt nhất của phong trào cách mạng nói chung và hoạt động của lực lượng an ninh Khánh Hoà nói riêng. Ngoài số cán bộ đi tập kết ra miền Bắc XHCN, lực lượng còn lại rút vào hoạt động bí mật. Chính sách “tố cộng, diệt cộng” của Ngô Đình Diệm đã gây những tổn thất vô cùng nặng nề cho phong trào cách mạng. Nhiều chiến sĩ an ninh bị địch bắt, hy sinh. Nhiều cơ sở cách mạng bị địch phát hiện đàn áp dã man.
Năm 1964, đoàn cán bộ gồm 13 đồng chí của An ninh khu V được tăng cường về Khánh Hoà. Lực lượng an ninh được củng cố đẩy mạnh phong trào diệt ác trừ gian, hỗ trợ đồng bào đấu tranh phá ấp chiến lược. Những chiến sĩ an ninh chiến đấu thầm lặng, hy sinh oanh liệt luôn để lại trong đồng bào sự yêu thương, kính trọng và cảm phục vô bờ. Trong chiến dịch mậu thân 1968, đồng chí Phó ban an ninh Cao Minh Phi chỉ huy đoàn chiến sĩ tấn công vào Nha Trang đã anh dũng hy sinh trước Trường tiểu học Vạn Thạnh 2 bây giờ. Một đồng chí Phó ban an ninh khác là đồng chí Nguyễn Hồng Hải dẫn đầu cuộc đấu tranh chính trị của đồng bào từ Diên Khánh kéo xuống Nha Trang cũng đã hy sinh tại Mã Vòng. Hình ảnh hai đồng chí phó ban an ninh hy sinh trên hai mũi nhọn luôn gắn liền với lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước của quân và dân Khánh Hoà.
Chiến dịch Mậu Thân đã giáng đòn quyết định làm thất bại hoàn toàn chiến lược chiến tranh đặc biệt của đế quốc Mỹ. Từ đây, chúng chuyển sang thực hiện chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt, “thay màu da trên xác chết” bằng bom đạn và đô la. Số ngụy quân, ngụy quyền ở cơ sở được củng cố và được đưa đi đào tạo. Mạng lưới gián điệp, thám báo được phát triển làm nhiều tầng, nhiều lớp và có mặt ở khắp các thôn xóm. Chúng kết hợp cùng một lúc chiến tranh tâm lý, chiến tranh gián điệp nhằm xiết chặt hơn nữa ách kìm kẹp quần chúng tiến đến tiêu diệt vô hiệu hóa các cơ sở cách mạng. Con đường từ Nha Trang về chiến khu của Ban an ninh chừng 50km, ngày đánh Mỹ các chiến sĩ an ninh phải luồn rừng, lội suối hàng tuần. Vùng căn cứ địa cách mạng Đá Bàn, hòn Hèo, Đồng Bò, Khánh Sơn, Khánh Vĩnh địch phục kích lùng sục bắn phá, rải chất độc hoá học liên miên. Những chiến sĩ đi soi đường tiếp tế cho căn cứ có khi hy sinh cả tổ trên đường.
Trước tình thế khó khăn của phong trào cách mạng, giữa năm 1969, Tỉnh ủy họp tại Khánh Vĩnh đã nhận định: Lúc nào, nơi nào ta chùn lại không tiến công là lúc đó, nơi đó ta sẽ gặp khó khăn. Vì vậy phải kiên trì, phải triệt để cách mạng, phải liên tục tiến công địch trên tất cả các mặt trận; đánh đau, đánh hiểm, đánh vào bọn ác ôn đầu sỏ và cơ sở tai mắt của địch”.
Thực hiện chủ trương của Tỉnh uỷ, An ninh Khánh Hoà nhanh chóng kiện toàn, sắp xếp lại lực lượng, mở các chiến dịch diệt ác, phá kèm với mật danh là chiến dịch HT với mục tiêu là giành đất, giành dân, giành quyền làm chủ trên cả ba vùng chiến lược. Sống trong lòng địch để đánh địch, Ban An ninh tỉnh đã chỉ đạo các đội nghiệp vụ cùng ban An ninh các huyện tổ chức thành lập các đội công tác, hướng hoạt động vào mục tiêu phá kềm, giành đất, giành dân tạo thế làm chủ. Các vùng tạm chiếm ở Diên Khánh, Ninh Hoà, Vạn Ninh, Cam Ranh, Nha Trang đã có hàng trăm căn hầm bí mật của nhân dân nuôi dấu an toàn các chiến sĩ an ninh. Nghĩa nặng tình sâu và cả xương máu của đồng bào cơ sở đã thấm đẫm trong các chiến công của các chiến sĩ an ninh.
Với những thắng lợi thu được trên mặt trận diệt ác, phá kèm, từ năm 1969 đến năm 1971, Ban An ninh Khánh Hòa đã liên tục mở 4 chiến dịch HT, tiêu diệt gần 1.000 địch. Nổi bật là chiến dịch HT3 đánh trực tiếp vào chiến dịch bình định của địch, tiêu diệt trên 200 tên, trong đó có 116 tên thuộc lực lượng kìm kẹp, ác ôn. Những chiến dịch HT đã đánh mạnh vào bọn đầu sỏ, gây thiệt hại nặng cho chi khu Diên Khánh, Ninh Hòa buộc kẻ địch phải từ bỏ các cuộc càn quét ở vùng căn cứ, thu quân về bảo vệ vùng quận lỵ. Vừa diệt ác, vừa phá kèm, lực lượng an ninh còn tích cực xây dựng thực lực chính trị ở cơ sở, nhằm tiếp thêm sức mạnh cho phong trào ngày càng phát triển mạnh.
Những thử thách khốc liệt của cuộc chiến tranh chống Mỹ thật khôn cùng. Chính trong gian khổ, ác liệt, các chiến sĩ An ninh Khánh Hoà đã dựa vào nhân dân, trui rèn bản lĩnh vững vàng, siết chặt đội ngũ, chiến đấu kiên cường đến ngày toàn thắng.
